همه چیز درباره کرونا ویروس و شیوع آن
کروناویروس‌های انسانی عضوی از یک خانواده بزرگ ویروسی هستند که بزرگترین اندازه ژنوم را در بین ویروس‌های RNA دار انسانی دارند. تا به امروز هفت نوع کروناویروس به عنوان عامل بیماری در انسان شناخته شده. چهار نوع از این کروناویروس‌ها مسئول ۲۵ درصد از سرماخوردگی‌های معمولی در زمستان و اوایل بهار هستند. دو کروناویروس دیگر به نام‌های SARS(سندرم حاد تنفسی ) و MERS ( سندرم تنفسی خاورمیانه) ویروس‌های نوظهوری هستند که در دو دهه اخیرازحیوان به انسان انتقال پیدا کردند و باعث همه گیری و مرگ و میر در سالهای ۲۰۰۳ (سارس) و ۲۰۱۲ (مرس) شدند. همراهمان باشید....
هفتمین ویروس از این خانواده کروناویروس SARS-CoV-2 می‌باشد که سازمان بهداشت جهانی بیماری ایجاد شده توسط این ویروس را COVID-19 نامگذاری کرده است. کروناویروس SARS-CoV-2 در اواخر سال ۲۰۱۹ به عنوان یک ویروس نوظهور اعلام شد و سازمان بهداشت جهانی در ژانویه ۲۰۲۰ به دلیل انتشار سریع این ویروس وضعیت اضطراری اعلام کرد.
ویروس کرونا چگونه از حیوان به انسان انتقال پیدا می‌کند؟ کروناویروس‌های حیوانی در حالت معمول نمی توانند انسان را آلوده کنند؛ ولی این ویروس‌ها بسیار مستعد نوترکیبی هستند و اگر جهش‌هایی در ویروس اتفاق بیفتد، توانایی آلوده کردن انسان را پیدا می‌کنند. به طور معمول در ابتدای شروع عفونت، گونه انسان از طریق تماس نزدیک و یا خوردن حیوان آلوده مبتلا می‌شود.
منشا کروناویروس جدید چیست؟ منشا اولیه کروناویروس‌ها معمولا خفاش است. خفاش‌ها به ندرت در بین انسان‌ها ظاهر شده و به عنوان غذا استفاده می‌شوند؛ مانند آنچه در سال ۲۰۱۹ در بازار ووهان چین اتفاق افتاد. بیشتر بیماران گزارش شده در ابتدای شیوع ویروس با بازار فروش حیوانات و آبزیان مرتبط بودند؛ سپس با افزایش تعداد بیمارانی که سابقه تماس با حیوان را نداشتند، مشخص شد که ویروس از راه انتقال شخص به شخص استفاده می‌کند. دانشمندان معتقدند این کروناویروس جدید قبل از رسیدن به انسان از گونه حیوانی حد واسط مانند یک گونه مار و یا یک پستاندار به نام پانگولین گذشته است.
مدت زمان نهفتگی بیماری کروناویروسی COVID-19 چقدر است؟ دوره نهفتگی (کمون) بیماری زمان بین ورود ویروس به بدن تا شروع علائم بیماری است که با برآوردهای فعلی دوره کمون ویروس کرونای جدید ۱ تا ۵/۱۲ روز با میانگین متوسط ۵-۶ روز است؛ اما براساس اطلاعات موجود از سایر بیماری‌های کورونا ویروسی مانند مرس و سارس دوره کمون بیماری COVID-19 می‌تواند تا 14 روز طول بکشد. افراد آلوده به عفونت ویروسی COVID-19 از ۱۰ روز قبل ازشروع علائم می‌توانند بیماری را انتقال بدهند.
علائم بیماری کروناویروسی COVID-19 چیست؟ علائم بیماری در بیشتر موارد شامل تب، سرفه و تنگی نفس است. شدت بیماری در عفونت COVID-19 از افراد کاملا بدون علامت و افرادی که علائم تنفسی خفیف دارند، تا افراد به شدت بیمار و در حال مرگ متغیر است. درصد بالایی از افراد جامعه (حدود ۸۰ درصد) عفونت بدون علامت و یا با علائم خفیف سرماخوردگی را نشان می‌دهند.
تفاوت بیماری COVID-19 با آنفولانزا یا سرماخوردگی چیست؟ علیرغم تفاوت‌هایی که در علائم ظاهری بیماری‌های تنفسی وجود دارد؛ علائم بیماری کروناویروسی COVID-19 با ویروس‌های تنفسی دیگر تا حدودی هم پوشانی دارد. بنابراین تشخیص بیماری بر اساس علائم می‌تواند دشوار باشد و تنها با بررسی آزمایشگاهی می‌توانیم وجود عفونت کروناویروسی COVID-19 را تایید کنیم.
چه کسانی در معرض خطر بیماری شدیدتری در هنگام ابتلا به COVID-19 هستند ؟ افراد مسن و کسانی که دارای بیماری زمینه ای مانند دیابت و ناراحتی‌های قلبی ریوی هستند؛ در معرض خطر ابتلا به بیماری شدید کروناویروسی می‌باشند.
بیماری کروناویروسی COVID-19 چطور انتقال پیدا می‌کند؟ سوالات زیادی در ارتباط با چگونگی انتقال ویروس عامل بیماری کوید۱۹ وجود دارد؛ اما به نظر می‌رسد مانند بیشتر کروناویروس‌های دیگر عمدتاً از راه قطرات تنفسی آلوده و تماس نزدیک تا حدود ۲ متر با بیمار قابل انتقال به افراد دیگر است. افراد دارای بیشترین علامت، سرایت بیشتری برای بقیه دارند؛ اما افراد بیمار بدون علامت و یا در مرحله نهفتگی بیماری سهم بزرگی در انتشار ویروس دارند. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان می‌دهد که قدرت سرایت COVID-19 بیشتر از ویروس‌های مرس و سارس است و تخمین زده می‌شود هر شخص آلوده می‌تواند 1.5 تا 3.5 فرد را آلوده کند. RNA ویروس در خون بیماران وجود دارد؛ اما مدارک علمی در مورد وجود ویروس عفونی در مایعات دیگر بدن مانند ادرار، شیر، اسپرم و استفراغ هنوز در دسترس نیست.
آیا کروناویروس جدید برای کودکان و زنان باردار خطرناک است؟ تعداد موارد گزارش شده در کودکان بسیار کمتر از حد انتظار است. در مورد چگونگی تأثیر کروناویروس جدید بر روی کودکان یا زنان باردار اطلاعات کافی وجود ندارد؛ ولی با توجه به تغییرات فیزیولوژی بدن در بارداری مراقبت بیشتری توصیه می‌شود. شواهد کافی برای عدم انتقال ویروس از مادر به جنین در دوران بارداری و یا تأثیر احتمالی بر روی جنین وجود ندارد و مراقبت‌های لازم توصیه می‌شوند.
ویروس چه مدت روی سطوح زنده می‌ماند؟ ویروس SARS-CoV-2 با توجه به شرایط محیطی می‌تواند تا ۹ روز زنده بماند؛ ولی به ضد عفونی کننده‌های معمول حساس است. الکل سفید با درصد ۷۰ برای ضدعفونی کردن دست‌ها و وسایل حساس و مایع سفید کننده خانگی با رقت1:100 برای ضد عفونی سطوح آلوده مانند منطقه مراقبت از بیمار و سرویس بهداشتی مناسب است.
آیا فرد با لمس کردن سطح یا شیء آلوده و سپس لمس دهان ، بینی و چشم خود به بیماری کروناویروسی COVID-19 مبتلا می‌شود؟ درمورد قابلیت انتقال بیماری از سطوحی که درمعرض ترشحات تنفسی هستند به اطلاعات بیشتری نیاز است؛ ولی مراقبت‌های لازم در هنگام تماس توصیه می‌شوند.
دارویی برای پیشگیری یا درمان بیماری COVID-19 وجود دارد؟ هیچ دارو و واکسنی تا به امروز برای پیشگیری یا درمان کروناویروس جدید تایید نشده؛ اما داروهای آنتی رتروویرال HIV، فاویپیراویر ( favipiravir یک داروی ضد آنفولانزا) و رمدزیویر ( remdesivir یک داروی ضد ویروسی) و داروی کلروکین فسفات (ضد مالاریا) در کارآزمایی بالینی مورد استفاده قرار گرفته اند.
در صورت ابتلای مادر به بیماری کروناویروسی، آیا شیر دادن به کودک توصیه می‌شود؟ با توجه به فواید شیردهی و نقش ناچیز شیر مادر در انتقال ویروس‌های تنفسی، مادر می‌تواند شیردهی را ادامه دهد. هنگام تغذیه کودک ماسک بپوشید ، قبل و بعد از تغذیه کودک وسایل را بشویید و سطوح را تمیز و ضد عفونی کنید. اگر مادر به شدت بیمار است، بهتر است شیر دادن با فنجان تمیز و یا قاشق انجام شود.
آیا اقدامات احتیاطی در دریافت محموله‌های پستی از چین و مناطق درگیر با بیماری ویروسی COVID-19 باید انجام شود؟ به دلیل عدم بقاء زیاد ویروس روی سطوح خشک، احتمال انتشار ویروس از طریق پست و یا محصولات بسته بندی که در طی چند روز یا هفته‌ها ارسال می‌شوند بسیار کم است.
آیا کروناویروس SARS-CoV-2 می‌تواند از طریق آئروسل و ذرات معلق در هوا انتشار پیدا کند؟ دانشمندان به مدارکی به نفع انتقال ویروس از طریق ائروسل دست پیدا کرده اند و موضوع در حال تحقیق است.
آیا کروناویروس SARS-CoV-2 از راه آب و غذای آلوده می‌تواند به افراد دیگر انتقال پیدا کند؟ مطالعات برای بررسی چگونگی انتشار سریع ویروس در مناطق اپیدمی و راههای مختلف انتقال ویروس ادامه دارد. گیرنده شناسایی شده ویروس SARS-CoV-2 برای ورود به سلول‌های انسان با کروناویروس سارس مشترک بوده و این گیرنده علاوه بر سلول‌های ریه در سطح سلول‌های روده نیز وجود دارد و بنابراین می‌توانند به عنوان هدف اولیه ویروس مطرح باشند.
دانشمندان چینی توانسته اند ژنوم ویروس را در سوآب مقعدی بیماران مبتلا به COVID-19 ردیابی و ذره کامل کروناویروس را در نمونه مدفوع یک بیمار مبتلا در زیر میکروسکوپ الکترونی مشاهده کنند. هنوز مشخص نیست که آیا این ذرات ویروسی عفونت زا و قابل انتقال به افراد دیگر هستند یا خیر؛ اما بعضی از بیماران حتی پس از منفی شدن نمونه دهانی، ویروس را دفع می‌کنند و این نگرانی را ایجاد کرده است که بیماران بعد از بهبودی ممکن است تا مدت بیشتری ویروس را به محیط و منابع آبی انتشار دهند.
تحقیقات بیشتری در مورد توانایی ورود ویروس SARS-CoV-2 به منابع آبی و اینکه ویروس چقدر می‌تواند در آب زنده بماند مورد نیاز است؛ اما این اولین باری نیست که یک کروناویروس بیماریزا از آب جداسازی می‌شود. کروناویروس سارس در غیاب کلر می‌تواند از چند ساعت تا چند روز زنده بماند و در تعداد دیگری از کروناویروس‌ها هم ویروس به فرم عفونت زا در مواد دفعی روده ای حضور دارد.
دانشمندان حدس می‌زنند انتقال ویروس جدید از راه ذرات معلق موجود در هوا و یا آب و غذای آلوده ممکن است عامل انتشار سریع ویروس در بین جمعیت باشد. شستن مکرر دست‌ها، نوشیدن آب جوشیده یا تصفیه شده؛ پرهیز از خوردن غذای خام؛ شستن مکرر دست‌ها؛ ضدعفونی کردن سرویس بهداشتی و جلوگیری از آلوده شدن آب و غذا برای جلوگیری از شیوع بیشتر بیماری توصیه می‌شود.
با توجه به انتشار سریع بیماری COVID-19 در سطح جهان و در کشور ما ایران توصیه می‌شود این ویروس از سوی متخصصان آب به عنوان یک آلودگی ویروسی بالقوه در نظر گرفته شود. گندزدایی آب با کلر می‌تواند برای از بین بردن کروناویروس‌ها کافی باشد؛ اما با توجه به امکان هر نوع اتفاق در مسیر لوله کشی آب و تاکید بر تصفیه تکمیلی آب در محل مصرف، فیلتراسیون آب آشامیدنی توصیه می‌شود. دستگاه‌های تصفیه آب خانگی مجهز به ممبران اسمز معکوس با داشتن منافذی در حد یک دهم نانومتر (۰۰۰۱/۰ میکرون) به راحتی باکتری‌ها و ویروس‌های بیماریزای احتمالی موجود در آب را حذف می‌کنند. سیستم‌های تصفیه آب مجهز به یووی نیز از نظر تاثیر بر روی ویروس‌ها قوی تر از کلر عمل می‌کنند و دوز اشعه بر اساس حذف ویروس‌های بیماریزای خاص قابل تنظیم است.
دکتر زهره فرهمند
متخصص ویروس شناسی پزشکی
